Digitale Ausgabe
Download
| TEI-XML (Ansicht) | |
| Text (Ansicht) | |
| Text normalisiert (Ansicht) |
Ansicht
| Textgröße | |
| Originalzeilenfall ein/aus | |
| Zeichen original/normiert | |
Zitierempfehlung
Alexander von Humboldt: „List P. Barona Humboldta do P. Arrago“, in: ders., Sämtliche Schriften digital, herausgegeben von Oliver Lubrich und Thomas Nehrlich, Universität Bern 2021. URL: <https://humboldt.unibe.ch/text/1829-Lettre_de_M-11-neu> [abgerufen am 24.04.2024].
URL und Versionierung
|
Permalink: https://humboldt.unibe.ch/text/1829-Lettre_de_M-11-neu |
| Die Versionsgeschichte zu diesem Text finden Sie auf github. |
| Titel | List P. Barona Humboldta do P. Arrago | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jahr | 1829 | ||||
| Ort | Vilnius | ||||
|
Nachweis in: Dziennik Wileński 4 (November 1829), S. 273–278.
|
|||||
| Sprache | Polnisch | ||||
| Typografischer Befund | Antiqua; Auszeichnung: Kursivierung; Fußnoten mit Asterisken. | ||||
|
Identifikation |
|||||
Statistiken
|
|||||
|273|
Podróż P. Barona Humboldta do Uralu, dałapowód do odkrycia, i obchodzącego naukę, i mogą-cego się stać ważném dla Rossyi, jakoteż dla tego,kto je uczynił. Od lat dwóch P. Humboldt, zważa-jąc wielkie podobieństwo, zachodzące pomiędzygórami brezyliyskiemi a uralskiemi, pewnym był,że się znaydą dyamenty w Syberyi, tak jak je zna-leziono w Ameryce. Podróż jego do gór uralskich,bardziey go jeszcze utwierdziła w tém mniemaniu,a Hrabia Polier, Szambellan J. C. M., który to-warzyszył temu sławnemu wędrownikowi, czer-pał, w rozmowach z nim, toż przekonanie. Gdy P.
Humboldt udał się do Tobolska, Hrabia Polier po-jechał do dóbr swey żony, leżących na pochyłościUralu zachodniey, czyli europeyskiey. Pierwsząjego myślą, stanąwszy na mieyscu, było: rozpocząćśledzenia w piaskach złotodaynych, o 25 wiorst,w stronie północno-wschodniey od fabryki żela-zney bisertskiey, a do 250 wiorst na wschód Per-mu. Jakoż pomyślny uwieńczył je skutek, i bez ża-dney jeszcze machiny, dzieci użyte do przemywaniazłota na stołach, znalazły już siedm dyamentów. Bu-dują się teraz machiny, celem porządnieyszego do-bywania tego kosztownego minerału. (J. d. S. P.)
„Ust-Kamienogorsk, w Syberyi, d. 13 sierp. 1829
„Otoż już od dwóch przeszło miesięcy jestem
(*) Journ. de St. Petersb. 1829 N. 127.|274| za granicą Europy, nawschód Uralu; a w ciągłémnaszém przenoszeniu się z mieysca na mieysce,wiele ominęło mię sposobności doniesienia ci, żeżyję i zawszem dla cię z jednaką przyjaźnią. Niepodobna w tym liście naprędce (przybyliśmy dotey warowni, leżącey na granicy stepu kirkizkie-go, około godziny 4 z rana, a wyjedziemy zapewnetey jeszcze nocy, na wschód ku Buchtormie, Nary-mowi i pierwszey straży w Mongolii chińskiey)nie podobna, mówię, udzielić ci treści postrze-żeń, któreśmy zebrali od wyjazdu naszego z St.Petersburga d. 8 (20) maja; w czytaniu tych wy-razów, dowiesz się tylko, że cel naukowy mojeypodróży spełnił się nad moje spodziewanie; że po-mimo znojów i przebytey przestrzeni (już bo-wiem od St. Petersburga jesteśmy więcey jak nawiorst 5,600, a z tych 320 w tey części Azyi)zdrowie moje w dobrym jest stanie; że się pochlu-bić muszę moimi towarzyszami (PP. Rose i Ehren-bergiem), i że, obładowani zbiórami geologicznemi,botanicznemi i zoologicznemi Uralu, Ałtay, Oby,Irtyszu i Orenburga, spodziewamy się wrócić doBerlina, przy końcu listopada. Nie potrafię opisaćmiłey uprzeymości, z jaką Rząd Rossyyski raczyłnam ułatwić osiągnienie celu tey wycieczki. Je-dziemy trzema powozami, w towarzystwie wyż-szego urzędnika górniczego, poprzedzani przezgońca skarbowego. Czasem nam potrzeba 30 lub 40koni co stacyi; a tak w nocy, jak we dnie, stoykisą w naywię kszym porządku. Nie mogę tego braćza oznakę względów osobistych: jestto hołd pu-bliczny, oddawany naukom; jestto szlachetna wspa-niałość, świadczona dla postępu cywilizacyi tego-cześney. Jechaliśmy na Moskwę, Niższy-Nowgo- |275| rod, a ztamtąd ponad Wołgą do Kazania i roz-walin miasta tatarskiego Bulgari, gdzie mieszka-ła rodzina Tamerlana. Część ta Rossyi, zamiesz-kana przez Muzułmanów, okryta pospołu kościo-łami greckiemi i meczetami, jest bardzo interessu-jącą, i, tak jak Ural, Baszkir i Ałtay, przyczy-nia ciekawości pięknym badaniom Asia polyglotta P. Klaprotha. Z Kazania jechaliśmy malownicze-mi dolinami kungurskiemi i permskiemi. W ca-łey tey podróży z Niższego-Nowgorodu do Eka-terynburga i piasków platynodaynych Niżnie-Ta-hilskich, towarzyszył nam hrabia Polier, które-go, przypominasz sobie, widywałeś w Paryżu uXżny Duras. Cwiczył on, w tych dzikich okoli-cach, piękny swóy talent malarza peyzażysty. O-siadłszy, z powodu ożenienia się, w Rossyi, gor-liwie zaymuje się ulepszeniem processów górni-czych i fabrycznych. Upłynął nam miesiąc nazwiedzaniu kopalni berozowskich złota, gumaszew-skich malachitu, tahilskich, fabryk żelaznych imiedzianych, kopalni berylu i topazu, tudzież pia-skow złotych i platynowych. Dziwić się potrze-ba owym pepitom złota, ważącym po 2 i 3, a na-wet po 18 i 20 funtów, znaydowanym na kilkacali pod darniną, gdzie nieznane od wieków le-żały. Połozenie i prawdziwy początek tych na-pływów, pomięszanych nayczęściey z ułamkamigrynszteynu, łupka chlorytowego i serpentynu,było jednym z głównych celów tey podróży. Zło-ta z piasków dobywa się corocznie do 6,000kil. Nowe odkrycia aż za 59 i 60tym stopniemszer. stają się bardzo ważnemi. Posiadamy zębysłoni kopalnych, okryte témi napływami piaskowzłotodaynych. Formacya ich, wypadek zniszczeń |276| mieyscowych i osypów, jest może poźnieyszą odzagłady źwierząt wielkich. Bursztyn i węgiel bru-natny, odkrywany na pochyłośei wschodniey U-ralu, są niewątpliwie dawnieysze. Z piaskamizłotémi pomięszane są ziarna: cynobru, miedzi ro-dzimey, ceylanitów, granatów, cyrkony białey znaypięknieyszym blaskiem dyamentowym, oktae-drytu, albitu, i t. d. Rzecz dziwna, iż w częściśrodkowey i północney Uralu, platyna znaydujesię tylko ze strony zachodniey i europeyskiey.Bogate piaski złotodayne familii Demidowa w Niż-nie-Tahilsku, są na pochyłości azyatyckiey, z o-bustron Bartyrai: gdzie same pokłady wilkniskie,wydały przeszło 2,800 funtów złota. Platyna znay-duje się o milę nawschód linii rozdzielającey wo-dę (którey linii nie należy brać za jedno z osiąnaywiększych górzystości), na pochyłości euro-peyskiey.— P. Szwiecow, który się uczył pod Pm Berthiér, a którego wiadomości i czynność byłynam wielce nżyteczne w naszych wycieczkachpo Uralu, odkrył chromian żelaza, z ziarnamiw nim platyny, który rozbierał biegły chemik wEkaterynburgu, P. Helm. Piaski platynowe niż-nie-tahilskie, tak są bogate, że 100 pudów piasku,daje 30 (czasem 50) zołotników platyny; gdy tym-czasem bardzo bogate piaski wilkniskie i inne, napochyłości azyatyckiey, dają tylko złota po 1½ do2 zołotnikow, z puda piasku. W Ameryce połu-dniowey, jedno dosyć niskie pasmo kordylierskiet. j. Cali, rozgranicza takoż piaski złote, a nieplatynowe pochyłości wschodniey (od Popayan),od piaskow złotodaynych i bardzo bogatych w pla-tynę, międzymorza Raspadura w Choco. P. Bous-singault może teraz nanowo objaśni to łożysko a- |277| merykańskie; a obserwacye jego ciekawszemi sięstaną przez te, któreśmy tu zrobić mogli. Mamypepity platynowe na kilka cali długie, w któ-rych P. Rose odkrył piękną gromadę kryształówplatyny. Co do porfiru grynszteynowego z Laja,w którym P. Engelhardt postrzegał drobne ziarnaplatyny, śledziliśmy go pilnie; lecz dotąd ziarnametalliczne, któreśmy widzieć mogli w skałachlayskich i w grynszteynach biało-horskich, pod-ług P. Rose, są siarczykiem żelaznym; fenomenten będzie nowych badań przedmiotem. DziełoP. Engelhardta o Uralu, zdaniem naszém na wiel-kie zasługuje pochwały. Osm i irys mają takżełożysko szczególne: nie w bogatych piaskach pla-tynowych niżnie-tahilskich, lecz około kopalnibilimbajewskich i kisztymskich. Wiele przywią-zuję wagi do cech geognostycznych, wynikającychz metalli, które towarzyszą ziarnom platynowymw Choco, Brezylu i Uralu” Dalszy ciąg tegoż listu datowany, 8 (20) sier-pnia, P. Humboldt tak kończy: „Lecz co naywa-żnieyszą czyni naszę podróż ałtayską, to to, iżna obu półsferzach, granit o grubym feldspaciepospolitym, wolny od albitu, gneysu i łupka mi-kowego, nigdzie bardziey nie dowodzi erupcyy irozpostarcia się, jak na Ałtaju. Nietylko granitprzenika żyłami, ginącemi u góry, łupek gliniany;nietylko przedziera się przez tę skałę; ale też roz-pościera się na niey widocznie i bez przerwy, prze-szło na 2,000 sążni wzdłuż; wreszcie wzgórki stoż-kowate i dzwonkowate granitowe, obok kopułz porfiru trachitycznego; dolomity w granicie; ży-ły porfirowe, i t. d. „P. Rose, napółnoc Uralu odkrył punkt, |278| w którym porfir popękany a poczęści kulisty,przeistacza przez zetknięcie się, kamień wapien-ny w jaspis, równolegle smugowany. Widziałemtakie smugi i sylicyfikacye w Pedrazio. Ural cie-kawym jest także z powodu ścisłego związku eu-fotydu z grynszteynami pyroxenowemi, gdzie wię-cey jest hornblendy, niż pyroxenu. Obserwowa-łem takoż temperaturę ziemi (często bywa ona +2°)oraz pochyłość i natężenie igły magnesowey w tychmieyscach, których PP. Hansteen i Erman niezwiedzali. Też własnie punkta dowodzą pomy-kania się węzłów ze wschodu na zachód, któreśwytknął w swym raporcie o podróży P. Freyci-net i t. d.”
Odkrycie dyamentow w Rossyi.
List P. Barona Humboldta do P. Arrago (*).
(*) Journ. de St. Petersb. 1829 N. 127.|274| za granicą Europy, nawschód Uralu; a w ciągłémnaszém przenoszeniu się z mieysca na mieysce,wiele ominęło mię sposobności doniesienia ci, żeżyję i zawszem dla cię z jednaką przyjaźnią. Niepodobna w tym liście naprędce (przybyliśmy dotey warowni, leżącey na granicy stepu kirkizkie-go, około godziny 4 z rana, a wyjedziemy zapewnetey jeszcze nocy, na wschód ku Buchtormie, Nary-mowi i pierwszey straży w Mongolii chińskiey)nie podobna, mówię, udzielić ci treści postrze-żeń, któreśmy zebrali od wyjazdu naszego z St.Petersburga d. 8 (20) maja; w czytaniu tych wy-razów, dowiesz się tylko, że cel naukowy mojeypodróży spełnił się nad moje spodziewanie; że po-mimo znojów i przebytey przestrzeni (już bo-wiem od St. Petersburga jesteśmy więcey jak nawiorst 5,600, a z tych 320 w tey części Azyi)zdrowie moje w dobrym jest stanie; że się pochlu-bić muszę moimi towarzyszami (PP. Rose i Ehren-bergiem), i że, obładowani zbiórami geologicznemi,botanicznemi i zoologicznemi Uralu, Ałtay, Oby,Irtyszu i Orenburga, spodziewamy się wrócić doBerlina, przy końcu listopada. Nie potrafię opisaćmiłey uprzeymości, z jaką Rząd Rossyyski raczyłnam ułatwić osiągnienie celu tey wycieczki. Je-dziemy trzema powozami, w towarzystwie wyż-szego urzędnika górniczego, poprzedzani przezgońca skarbowego. Czasem nam potrzeba 30 lub 40koni co stacyi; a tak w nocy, jak we dnie, stoykisą w naywię kszym porządku. Nie mogę tego braćza oznakę względów osobistych: jestto hołd pu-bliczny, oddawany naukom; jestto szlachetna wspa-niałość, świadczona dla postępu cywilizacyi tego-cześney. Jechaliśmy na Moskwę, Niższy-Nowgo- |275| rod, a ztamtąd ponad Wołgą do Kazania i roz-walin miasta tatarskiego Bulgari, gdzie mieszka-ła rodzina Tamerlana. Część ta Rossyi, zamiesz-kana przez Muzułmanów, okryta pospołu kościo-łami greckiemi i meczetami, jest bardzo interessu-jącą, i, tak jak Ural, Baszkir i Ałtay, przyczy-nia ciekawości pięknym badaniom Asia polyglotta P. Klaprotha. Z Kazania jechaliśmy malownicze-mi dolinami kungurskiemi i permskiemi. W ca-łey tey podróży z Niższego-Nowgorodu do Eka-terynburga i piasków platynodaynych Niżnie-Ta-hilskich, towarzyszył nam hrabia Polier, które-go, przypominasz sobie, widywałeś w Paryżu uXżny Duras. Cwiczył on, w tych dzikich okoli-cach, piękny swóy talent malarza peyzażysty. O-siadłszy, z powodu ożenienia się, w Rossyi, gor-liwie zaymuje się ulepszeniem processów górni-czych i fabrycznych. Upłynął nam miesiąc nazwiedzaniu kopalni berozowskich złota, gumaszew-skich malachitu, tahilskich, fabryk żelaznych imiedzianych, kopalni berylu i topazu, tudzież pia-skow złotych i platynowych. Dziwić się potrze-ba owym pepitom złota, ważącym po 2 i 3, a na-wet po 18 i 20 funtów, znaydowanym na kilkacali pod darniną, gdzie nieznane od wieków le-żały. Połozenie i prawdziwy początek tych na-pływów, pomięszanych nayczęściey z ułamkamigrynszteynu, łupka chlorytowego i serpentynu,było jednym z głównych celów tey podróży. Zło-ta z piasków dobywa się corocznie do 6,000kil. Nowe odkrycia aż za 59 i 60tym stopniemszer. stają się bardzo ważnemi. Posiadamy zębysłoni kopalnych, okryte témi napływami piaskowzłotodaynych. Formacya ich, wypadek zniszczeń |276| mieyscowych i osypów, jest może poźnieyszą odzagłady źwierząt wielkich. Bursztyn i węgiel bru-natny, odkrywany na pochyłośei wschodniey U-ralu, są niewątpliwie dawnieysze. Z piaskamizłotémi pomięszane są ziarna: cynobru, miedzi ro-dzimey, ceylanitów, granatów, cyrkony białey znaypięknieyszym blaskiem dyamentowym, oktae-drytu, albitu, i t. d. Rzecz dziwna, iż w częściśrodkowey i północney Uralu, platyna znaydujesię tylko ze strony zachodniey i europeyskiey.Bogate piaski złotodayne familii Demidowa w Niż-nie-Tahilsku, są na pochyłości azyatyckiey, z o-bustron Bartyrai: gdzie same pokłady wilkniskie,wydały przeszło 2,800 funtów złota. Platyna znay-duje się o milę nawschód linii rozdzielającey wo-dę (którey linii nie należy brać za jedno z osiąnaywiększych górzystości), na pochyłości euro-peyskiey.— P. Szwiecow, który się uczył pod Pm Berthiér, a którego wiadomości i czynność byłynam wielce nżyteczne w naszych wycieczkachpo Uralu, odkrył chromian żelaza, z ziarnamiw nim platyny, który rozbierał biegły chemik wEkaterynburgu, P. Helm. Piaski platynowe niż-nie-tahilskie, tak są bogate, że 100 pudów piasku,daje 30 (czasem 50) zołotników platyny; gdy tym-czasem bardzo bogate piaski wilkniskie i inne, napochyłości azyatyckiey, dają tylko złota po 1½ do2 zołotnikow, z puda piasku. W Ameryce połu-dniowey, jedno dosyć niskie pasmo kordylierskiet. j. Cali, rozgranicza takoż piaski złote, a nieplatynowe pochyłości wschodniey (od Popayan),od piaskow złotodaynych i bardzo bogatych w pla-tynę, międzymorza Raspadura w Choco. P. Bous-singault może teraz nanowo objaśni to łożysko a- |277| merykańskie; a obserwacye jego ciekawszemi sięstaną przez te, któreśmy tu zrobić mogli. Mamypepity platynowe na kilka cali długie, w któ-rych P. Rose odkrył piękną gromadę kryształówplatyny. Co do porfiru grynszteynowego z Laja,w którym P. Engelhardt postrzegał drobne ziarnaplatyny, śledziliśmy go pilnie; lecz dotąd ziarnametalliczne, któreśmy widzieć mogli w skałachlayskich i w grynszteynach biało-horskich, pod-ług P. Rose, są siarczykiem żelaznym; fenomenten będzie nowych badań przedmiotem. DziełoP. Engelhardta o Uralu, zdaniem naszém na wiel-kie zasługuje pochwały. Osm i irys mają takżełożysko szczególne: nie w bogatych piaskach pla-tynowych niżnie-tahilskich, lecz około kopalnibilimbajewskich i kisztymskich. Wiele przywią-zuję wagi do cech geognostycznych, wynikającychz metalli, które towarzyszą ziarnom platynowymw Choco, Brezylu i Uralu” Dalszy ciąg tegoż listu datowany, 8 (20) sier-pnia, P. Humboldt tak kończy: „Lecz co naywa-żnieyszą czyni naszę podróż ałtayską, to to, iżna obu półsferzach, granit o grubym feldspaciepospolitym, wolny od albitu, gneysu i łupka mi-kowego, nigdzie bardziey nie dowodzi erupcyy irozpostarcia się, jak na Ałtaju. Nietylko granitprzenika żyłami, ginącemi u góry, łupek gliniany;nietylko przedziera się przez tę skałę; ale też roz-pościera się na niey widocznie i bez przerwy, prze-szło na 2,000 sążni wzdłuż; wreszcie wzgórki stoż-kowate i dzwonkowate granitowe, obok kopułz porfiru trachitycznego; dolomity w granicie; ży-ły porfirowe, i t. d. „P. Rose, napółnoc Uralu odkrył punkt, |278| w którym porfir popękany a poczęści kulisty,przeistacza przez zetknięcie się, kamień wapien-ny w jaspis, równolegle smugowany. Widziałemtakie smugi i sylicyfikacye w Pedrazio. Ural cie-kawym jest także z powodu ścisłego związku eu-fotydu z grynszteynami pyroxenowemi, gdzie wię-cey jest hornblendy, niż pyroxenu. Obserwowa-łem takoż temperaturę ziemi (często bywa ona +2°)oraz pochyłość i natężenie igły magnesowey w tychmieyscach, których PP. Hansteen i Erman niezwiedzali. Też własnie punkta dowodzą pomy-kania się węzłów ze wschodu na zachód, któreśwytknął w swym raporcie o podróży P. Freyci-net i t. d.”