Wiadomosc o Wyspie Kuba. (z Dziela P. Alex: Humboldt, pod tytulem:

Essai politique sur l'eile de Cuba).

Wyspa Kuba, znajduje sie w szczesliwem polozeniu, ktore jednakze bywa powodem do waznych politycznych interessow.

Zamyka ona wejscie do odnogi Mexykanskiej i panuje nad cala zegluga tego rodzaju srodziemnego morza.

Zjednoczenie Mexykanskie dopoty nie bedzie mialo zewnetrznego bezpieczenstwa, dopoki Kuby posiadac, lub stosunkow przymierza z nia miec nie bedzie.

Ludnosc Kuby, tak jak wszystkich Antyllow sklada sie w wielkiej czesci z czarnych.

P. Humboldt liczy ja na 715,000. mieszkancow, z ktorych 325,000. bialych, a 390,000. kolorowych.

Z tych zas 120,000. jest wolnych, a 260,000. niewolnikow.

Niema juz na tej wyspie Indjan; rod ich pierwotny ktory zaludnial Antylle, znikl juz zupelnie.

Ze wszystkich wysp tegoz Archipelagu, Kuba zdaje sie byc najmniej zagrozona niebezpieczenstwem, jakie za soba istnienie klassy niewolnikow pociaga.

Oto jest obraz stosunku klas w rozmaitych krajach gdzie sie dotad niewola utrzymuje.

Kuba.

Jamajka.

Antyl: Brezylja.

KrajeZj:A.Poln. ang:

Bialych 0,46-- 0,06-- 0,09-- 0,33-- 0,81.

Wolnychkolorowych 0,18-- 0,09-- 0,10-- 0,26-- 0,03.

Niewolnikow 0,36-- 0,85-- 1,81-- 0,51-- 0,16. 1,00-- 1,00-- 1,00-- 1,00-- 1,00.

Jlez uwag te kilkanascie liczb zrodzic moga!

Jakze przerazajacy stosunek w Antyllach Angielskich pomiedzy niewolnikami i bialemi mieszkancami.

Wlasciwa jest wyspie Kubie osobliwoscia, iz najwieksze nagromadzenie ludzi kolorowych znajduje sie w miastach.

Miasta zawieraja [Formel] . calej ludnosci kolorowej; fabryki cukru uzywaja tylko okolo [Formel] czesci niewolnikow.

W zadnym innym kraju cierpiacym niewole, wyzwolenia nie sa czestsze jak na tej wyspie; rozne zupelnie od prawodawstwa angielskiego i francuzkiego, prawodawstwo hiszpanskie sprzyja wolnosci.

Niewolnicy maja wiele przywilejow; moga oni zmieniac panow, okupic przez prace wolnosc swoja, rownie jak zon i potomstwa.

Uczucia religijne, bywaja czesto pobudka dla wielu panow do nadawania testamentem wolnosci pewnej liczbie niewolnikow.

Kuba, w stosunku do rozleglosci swej, malo jest zaludniona.

Powierzchnia jej 3,615. mil kwadr: wynoszaca, jest w [Formel] czesci prawie tak rozlegla jak Anglja, mniej krajem Gallow.

Nie licza tylko 197. mieszkancow na mile kwadratowa.

Jest to mniej o trzecia czesc anizeli w prowincji najmniej ludnej Hiszpanji.

Jakiz wzrost ludnosci zdaje sie byc zapewnionym tej zyznej i bogatej wyspie!

Ludnosc jej powieksza sie z taka szybkoscia, jak we wszytkich krajach Ameryki, ktore jakich badz uzywaja swobod.

Kuba dostarcza obecnie handlowi w obfitosci plodow nazywanych osadniczemi.

Lecz pomyslnosc jej jest niedawna.

Az do polowy wieku ostatniego, Hawana wyprowadzala tylko skory surowe i wyprawne.

Do chowu bydla, przybyla uprawa tabaki i pomnozenie pasiek pszczolnych; dalej po tym dopiero przemysle, nastapila uprawa trzciny cukrowej i kawy.

Za naszych dni podlug Pana Humboldt, wywoz tych czterech rodzajow produkcji krajowej wynosi 70. do 80. miljonow fr: (112. do 128. miljonow zllp:) rocznie.

Nalgly wzrost handlu swego, winna jest Kuba kleskom jakich Saint-Domingo doznala.-- Glowniejsze ulepszenia wprowadzone do uprawy trzciny cukrowej i rekodzielni cukru, istnieja dopiero od 5. ostatnich lat XVIII. wieku. W roku 1775. liczba warzelni cukrowych byla 473.; w 1817. powiekszyla sie o 780.; a pomiedzy warzelniami w 1775. r. zadna niewydawala [Formel] czesci tej ilosci cukru, jaka dzis wydaje kazda z warzelni drugiego rzedu.

Pan Humboldt wystawia nam obraz rocznej produkcji na wyspie Kuba od roku 1763. do 1824; postrzegamy w nim, ze produkcja ta wznosi sie stopniowo od 13,000. do 300,000. skrzyn, jak bylo w r. 1823.

Kuba wyprowadza obecnie przez handel dozwolony [Formel] czesc cukru pochodzacego z Ameryki rownikowej, ktory odchodzi do Europy i krajow Zjednoczonych Ameryki polnocnej.

Znajduje sie w dziele P. Humboldt miejsce jedno, ktore wszyscy przyjaciele ludzkosci z rozkosza czytac i troskliwie nad nim zastanawiac sie beda.

Jest to miejsce, w ktorem dowodzi licznemi i pewnemi faktami, ile falszywem jest mniemanie, jakoby handel murzynami potrzebnym byl do produkcji cukru w Antyllach.

Uprawa Kawy na wyspie Kuba winna jest poczatek swoj, rownie jak udoskonalenie warzelni cukrowych, przybyciu tych co musieli opuscic Sant-Domingo.

Liczba zakladow Kawowych w prowincji Hawany byla w 1800 r. tylko 60 w 1817 zas liczono ich juz 779. Wywoz kawy dochodzi w srednich latach do 14 miljonow kilogramow.

Monopol rzadowy stal sie mocna przeszkoda w uprawie tytuniu i monopol ten zostal zniesiony przed kilku laty, lecz dotad jeszcze nie doznano tych szczesliwych skutkow, jakie obiecywala ta madra reforma.

Z pomnozenia dziesiecin xiezych na wyspie Kuba, wnosic mozna o pomnozeniu jej bogactw; dziesieciny biskupstwa Hawany wydzierzawione byly:

Od 1789 do 1792 za 792,386 piastrow.

Od 1801 do 1814 1,864,464.

Mieszkancy Kuby, tak jak i reszty Antyllow, otrzymuja z handlu zagranicznego czesc plodow do zywnosci im potrzebnych; zamieniaja cukier swoj i kawe za ryz, mieso solone, wina i make.

P. Humboldt nagania ten rozdzial przemyslu ktory tworzy sie z handlu.

"Nieroztropna dzialalnosc Europejczykow, mowi on, zmienila porzadek natury."

Nie mozemy podzielac mniemania tego; osadnicy poszli za porzadkiem naturalnym, zamiast go przestepowac: gdyz ograniczyli sie na tych galeziach przemyslu, ktore im najwieksze wydaja korzysci; a jesli nie produkuja sami plodow ktore zuzywaja, to tylko dla tego, iz korzystniejszem dla siebie widza zakupywanie ich za granica.

Prawo podlug ktorego zastosowywac nalezy prace, jest to, iz tam udawac sie winna, gdzie najwiecej wywierac moze sily.

Dochody Kuby sa w stanie bardzo pomyslnym: szczesliwa zmiana nastapila z poczatkiem wieku naszego.

Niegdys dochody wyspy nie wystarczaly na zaspokojenie jej wydatkow, a skarb Mexykanski zasilal nieraz kapitalami swemi Hawanne; dzis juz dochod przewyzsza wydatki, a czesc wplywow z podatkow, obracana jest na korzysc rzadu hiszpanskiego.

Clo Hawanny, ktore przed r. 1797 w przecieciu nie przenosilo rocznie 700,000 piastrow, dochodzi dzis do 2,000,000. caly przychod z wyspy wynosi okolo 25,000,000 frankow.

Polowe prawie tej summy pochlaniaja wydatki nie majace bezposredniego stosunku z zarzadem Kuby; jest to ciezar narzucony na nia przez Hiszpanie.

Latwo pojac mozna jak wielka bylaby wyspy tej pomyslnosc, gdyby zostala zwolniona od tej daniny, i gdyby summy na rzecz Hiszpanji obracane, poswiecane byly przyspieszeniu rozwiniecia przemyslu i handlu osady.

Pomimo tego jednakze, Kuba ze wszystkich wysp do Hiszpanji nalezacych, najmniej na nia uzalac sie moze.

Posiada ona wielka wolnosc handlowa; Hawanna widzi w porcie swoim unoszace sie bandery obce w wiekszej nierownie liczbie, anizeli Hiszpanskie.

Handel skladowy dozwolony jej zostal w r. 1822. posiada ona znaczna liczbe zakladow naukowych, a nawet katedre Ekonomji politycznej, zalozona w 1818. roku, dobrodziejstwo, ktorego jej Francja zazdroscic musi.

Posiada nadto Kuba wielka jawnosc, co do wiadomosci statystycznych i rachunkow skarbowych, co jest zawsze dowodem oswieconego rzadu.