Digitale Ausgabe
Download
| TEI-XML (Ansicht) | |
| Text (Ansicht) | |
| Text normalisiert (Ansicht) |
Ansicht
| Textgröße | |
| Zeichen original/normiert | |
Zitierempfehlung
Alexander von Humboldt: „O temperaturze w róźnych ezęściach strefy gorącey, na morzu“, in: ders., Sämtliche Schriften digital, herausgegeben von Oliver Lubrich und Thomas Nehrlich, Universität Bern 2021. URL: <https://humboldt.unibe.ch/text/1826-De_la_Temperature-6-neu> [abgerufen am 25.04.2024].
URL und Versionierung
|
Permalink: https://humboldt.unibe.ch/text/1826-De_la_Temperature-6-neu |
| Die Versionsgeschichte zu diesem Text finden Sie auf github. |
| Titel | O temperaturze w róźnych ezęściach strefy gorącey, na morzu | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Jahr | 1827 | ||||
| Ort | Vilnius | ||||
|
Nachweis in: Dziennik Wileński 2 (Mai 1827), S. 216–225.
|
|||||
| Sprache | Polnisch | ||||
| Typografischer Befund | Antiqua; Kyrilliza für Russisch; Auszeichnung: Kursivierung; Fußnoten mit Asterisken; Tabellensatz. | ||||
|
Identifikation |
|||||
Statistiken
|
|||||
| Weitere Fassungen | |
|---|---|
|
De la Température des différentes parties de la zone torride au niveau des mers (Paris, 1826, Französisch) |
|
De la température des différentes parties de la zone torride au niveau de la mer (Genf, 1826, Französisch) |
|
|
Von der in verschiedenen Theilen der heißen Zone am Spiegel des Meeres Statt findenden Temperatur. (Mitgetheilt von dem Hrn. Verfasser) (Leipzig, 1826, Deutsch) |
|
|
Observations on the Mean Temperature of the Equatorial Regions (Edinburgh; London, 1827, Englisch) |
|
|
Ueber die Temperatur der verschiedenen Theile der heißen Zone am Meeresspiegel (Erfurt; Weimar; Leipzig, 1827, Deutsch) |
|
O temperaturze w róźnych ezęściach strefy gorącey, na morzu (Vilnius, 1827, Polnisch) |
|
|
Ueber die Temperatur der verschiedenen Theile der heißen Zone am Meeresspiegel (Weimar, 1827, Deutsch) |
|216|
O temperaturze w różnych częściach strefy go-rącey, na morzu; przez Alexandra HUM-BOLDTA (*).
Jaką temperaturę na równik przyjąć potrze-
(*) Poggendorff’s Annalen der Physik und Chemie VIII Bd.St. II. p. 165 1826.|217|ba? pytanie to niedawno przez P. Atkinson wdrugim tomie Tratisactions of the Astronomi-cal Society of London (p. 137—183) roztrzą-sane,wiele głębokich uwag nad ważnieyszemi pun-ktami meteorologii zawiera. Uczony autor starasię wyprowadzić z moich postrzeżeń przez ści-sły rachunek, iż średnia temperatura równika,jest około 29°,2 wedle termometru stustopnio-wego (84°,5 F.), a nie 27°,5 C. (81°,5 F.), ja-kem był przyjął w mojem dziele pod tytułem:Essai sur les lignes isothermes. Kirwan, prze-stał na naznaczeniu 28°,8; a Brewster w swoichformułach klimatologicznych na 28°,2 (Edimb.Journ. of scienc. 1826. N.7.p. 180). Gdy idzie o wynalezienie średniey tempera-tury strefy równikowey, która całą kulę ziem-ską opasuje, i równoleżnikami 3° N. i 3° S. (*)jest ograniczona, potrzeba naprzód dóyść tempe-ratury morza pod równikiem; w tey bowiemstrefie, szósta tylko część obwodu kuli ziemskieynależy do lądu stałego. średnia temperatura mo-rza, w granicach dopiero wytkniętych zawarta,w ogólności jest między 26°,8 a 28°,6. Mówię,w ogólności, gdyż tu i ówdzie natrafiają się wtychże granicach maxima, ograniczone strefamizaledwie jednego stopnia, a których temperaturaw rozmaitey długości, podnosi się do 28°,7 i29°,3. Ostatnią temperaturę, którą, na oceaniespokoynym za zbyt wysoką uważać można, obser-wowałem naprzód ze strony wschodniey wyspGallopagos, a pożniey baron Dirckinek vonHolmfeld, bardzo światły i wyćwiczony w ma-
(*) N. znaczy szerokość północną, a S. południową.|218|rynarce oficer duński, na moję prośbę wiele ro-bił postrzeżeń termometrycznych pod 2°5' N. sze-rokości i 81°54' długości wschodniey, prawiemiędzy równoleżnikami Punta Guascama, z któ-rych na powierzchnią morza wypada tempera-tura, blisko 30°,6. Te maxima niestosujące siędo równika, postrzegają się już ze strony jego pół-nocney już południowey, często między 2°\( \frac{1}{2} \) i 6°szerokości. Wielkie koło przechodzące przezpunkta, gdzie woda morska jest nayciepleyszą,przecina równik pod kątem, który zdaje się od-mieniać z oddalaniem się słońca. Na oceanie na-wet atlantyckim kilka razy przepływano ze strefypółnocney do południowey, nie obserwując strefywody morskiey naygorętszey, w któreyby ter-mometr stustopniowy 28° przechodził. Maximate, są tam podług Perrinsa 28°,2; podług Chur-ruca: 28°,7; podług Quevedo: 28°6; podługRodmana: 28°,8, a wedle J. Davy: 28°,1. Po-wietrze nad wodami równika, zimnieysze jestod morza na 1\( \frac{1}{2} \) stopnia. Stąd zatém wypada, iżna \( \frac{5}{6} \) obwodu kuli ziemskiey, strefa równikowamorska nie raz może mieć średnią temperaturę28°,5, pomimo, że okazywała nawet, 29°,26.(84°,5 F.) P. Atkinson też przypuszcza (p. 171),iż odmiany części oceanu i stałego lądu, mogązniżać temperaturę równika. Lecz ten uczony,ograniczając się tylko na płazczyznach stałegolądu Ameryki południowey, przyymuje z rozma-itych wniosków teoretycznych na równik, 29°,2do 31° (od 1° N. do 1° S.) Zasadza on swóy wnio-sek na tém, iż już pod 10°27' szerokości w Cu-mana, temperatura średnia wynosi 27°,6, i żewedle przyjętego prawa na przybywanie ciepła |219|od bieguna do równika (w stosunku kwadratówdostaw szerokości) temperatura średnia pod rów-nikiem, przynaymniey większa bydź musi od29°,26.P. Atkinson ma ten wypadek za pewny, redu-kując do powierzchni morza na równiku, różnetemperatury przeze mnie śledzone, na pochyłościKordyllierów, aż do wysokości 5oo sążni. Leczwprowadzając poprawy, które uważa za potrze-bne dla szerokości i proporcyonalnego ubywa-nia temperatury na równinie prostopadłey, nieuważa, jak wątpliwém czynią niektóre z nich,położenie mieysc, na znacznych wyniosłościachlub w małych dolinach. (Trans, of the Astr.Soc. Tom. II. p. 149, 158, 171, 182 i 183). Gdyby się w ogólności zastanowiono nad po-działem ciepła na powierzchni ziemi, i gdyby tousuniono z pod wpływu wszelkich okolicznościmieyscowych (jak np. postaci, koloru i geogno-styczney natury ziemi, blizkości morza, obfi-tości chmur i mgły, i t. d.) znalezionoby, iżtemperatura średnia mieysc rozmaitych, zależy odwpływu południowego wznoszenia się słońca, Towznoszenie się, okazuje razem wysokość i prze-zroczystość części atmosfery, którą promienieprzenikają, nim się do poziomu dostaną; ilośćabsorbowanych lub ogrzewających promieni (któ-ra wzrasta z kąteny wpadania); nareszcie ilośćpromieni, jaką horyzont przyymuje. Prawo Ma-yera, ze wszelkiemi odmianami od 30 lat wpro-wadzonemi, jest empiryczne, tłumaczące feno-mena w ogólności przez przybliżenie i częstokroćsposobem naciąganym, a przeto nie mogącesłużyć do objaśnienia bezpośrednich obserwacyy.Gdyby powierzchnia ziemi> od równika do rów- |220|noleżnika Cumana, była pustynią, podobną doSahary, albo wszędy zaroślami okrytą, jakLlanas Calabazo i Apune, bez wątpienia przy-bywanie temperatury średniey od 10°\( \frac{1}{2} \) szerokości,aż do równika, miałoby mieysce; lecz jest oczy-wistą rzeczą, iż ten wzrost nigdy nie czyni \( \frac{1}{4} \) sto-pnia, na termometrze stustopniowym, P. Arrago,którego głębokie badania rozciągają się do wszyst-kich gałęzi meteorologii, doszedł z mnogich do-świadczeń, iż od prostopadłego wpadania, aż doodległości od zenitu na 20°, ilość złamanego świa-tła prawie jest taź sama. Wynalazł także, iżfotometryczne działanie światła w Paryżu, w sier-pniu, od południa do godziny 3, bardzo mało sięróżni, pomimo odmian w długości drogi którąpromienie przez atmosferę przebiegają. Naznaczając średnią temperaturę na równiku27°\( \frac{1}{2} \), miałem to na celu, aby do właściwey tem-peratury strefy równika (od 3° N. aż do 5° S.)średnią temperaturę Cumana (27°,7) dodawać.Miasto Cumana, otoczone dokoła suchemi pia-skami, pod niebem zawsze pogodném, gdzie lek-kie wyziewy prawie nigdy deszczu nie sprawują,wystawia gorętsze klima, aniżeli inne mieyscaprzyległe, i równie nad powierzchnią morza wy-niesione. Postępując w Ameryce południoweyod Oronoco i Rio Negro ku równikowi, ciepłosię zmnieysza, nie dla wyniosłości ziémi, którajest zbyt wielka od San Carlos, lecz dla la-sów, częstych deszczów, i zawsze prawie pochmur-nego nieba. Szkoda, że wędrownicy nawet nay-gorliwsi, tak mało przyczyniają się do postępumeteorologii, przez rozszerzanie naszych wiado-mości o średniey temperaturze. Nie długo bawiąo |221|w krajach, których klimat poznaćby należała,ledwo mogą przez połowę roku sprawdzać po-strzeżenia innych, a i to, dla braku potrzebnych na-rzędzi, mniey dokładnie. Dla jednostayności fe-nomenów meteorycznych w strefie blizkiey rów-nika, bez wątpienia czas krótki wystarcza nadóyście średniey temperatury w rozmaitych wy-sokościach, nad powierzchnią morza. Ja też szcze-gólniey tem się zatrudniałem; lecz naydokład-nieysze wypadki, jakie mogłem zebrać z robio-nych po dwa razy na dzień obserwacyy, znala-złem w Cumana (*). Prawdziwe wypadki klima-tologiczne w liczbach, mogą bydź otrzymywanetylko przez niektórych obserwatorów, bawiącychsię w różnych mieyscach po lat kilka. Dla tegoto,wzrastająca cywilizacya w Ameryce środkowey,od krainy skalistey, aż do dwóch tysięcy sążnina grzbiecie i pochyłości Kordyllierów, od. rów-noleżnika wyspy Chiloe do wyspy San Fran-cisco w nowey Kalifornii, będzie miała szczę-śliwy wpływ na umiejętności fizyczne. Porównywając to, co przed, czterdziestą latywiedziano o średniey temperaturze strefy rów-nikowey, z tém, co teraz wiemy, dziwić siętrzeba opieszałemu postępowi klimatologii. Dotądwiadoma mi tylko jedna temperatura średnia mię-dzy 3° N. a 3° S., która zdaje się bydź dokładniewynalezioną, w Saint-Louis de Moranham(2°29',5 szer. połud.) w Brezylii, przez Anto-nio Pereira Lago, z obserwacyy w roku 1821robionych trzy razy na dzień, a która dochodzi
(*) Ob Relat. histor. Tom I. p. 411, 547, 631—637, 584; Tom.II. p. 73, 418, 463; Tom. III. p. 314-320, 371—382.|222|27°,4 C. (Annales das Sciencias, das Artese das Letras 1822. T. XVI. pl. 2. p. 55-80).Co jest 0°,3 mniey, jak średnia temperatura wCumana. Pod 10°\( \frac{1}{2} \) szerokości znamy tylkośrednią temperaturę:
A pod szerokością 10°\( \frac{1}{2} \), i w granicach strefygorącey następne:
Jako też wedle obserwaćyy Pereira:
Zdaje się z tego wynikać, iż jedno tylko miey-sce leży pod 12° szerokości, którego średniatemperatura przechodzi 27°7. Tém mieyscemjest Pondichery, przez którego jednak klimatak mało może się charakteryzować cała strefarównikowa, jak klima umiarkowaney strefy wAfryce, przez klima Oazy Murzuk, gdzie nie-szczęśliwy Ritchie i kapitan Lyon zaręczają, iżwidywali nie raz przez miesiąc utrzymujący siętermometr Réaum. między 38° a 43° (dlaunoszącego się w powietrzu piasku?). Większaczęść krajów międzyzwrótnikowych leży pomię-dzy 18° a 28° szer. półn., i z tey właśnie strefy,dla wielu miast handlowych, naywięcey mamywiadomości meteorologicznych. Trzy lub czterystopnie od równika zaymuje terra incognita dla
|223|klimatologii. Nie znamy jeszcze średniey tem-peratury Grand-Parra, Guayaquil, a nawet iKajenny! Gdyby uważano tylko ciepło, w pew-ney części roku panujące, znalezionoby na pół-kuli północney naygorętsze klimata między zwro-tnikami, a nawet i za niemi. W Abuscheer (28°\( \frac{1}{2} \)szerok.) średnia temperatura w lipcu u jest 43°.Na morzu czerwoném termometr stustopniowyo południu podnosi się do 44°, a przed północądo 34° opada. W Benanes (25°20' szer.) gorącow lecie dochodzi do 44°, kiedy w czasie zimytemperatura zniża się do 7°,2. Te postrzeżeniarobione były za pomocą wybornego termometro-grafu Sixa.
Nadzwyczayna temperatura, postrzegana wpołudniowych częściach stref umiarkowanych,zależy od temperatury krajów przyległych, wła-śnosci ich powierzchni, ciągłey jasności powie-trza wolnego od pary wodney, i trwałości dnia,który z szerokością geograficzną wzrasta. Nawetmiędzy zwrótnikami, wysoka temperatura jestrzadka, i w ogólności w Cumana i Bombay 32°,8a w Vera Cruz 35°,1, nie przechodzi. Wspo-minać zdaje się nie potrzeba, że ta wiadomość,obeymuje takie tylko obserwacye, które byłyrobione w cieniu i zdala od odbitych promieniod ziemi. Na równiku, gdzie obie odległości słoń-ca wynoszą 60°,32', przeyścia słońca przez zenitprzedzielone są od siebie 186 dniami. W Cumana,letnia odległość słońca jest 76°59', zimowa 56°, 5'a przeyścia przez zenit (17 kwietnia i 26 sierp-nia) po upływie 131 dni następują. Daley, kupółnocy, w Havannie, odległość letnia słońcajest 89°41', zimowa 43°23', a czas między prze-
|224|chodami przez zenit (12 czerwca i 1 lipca) wy-nosi dni 19.
Że te przeyścia nierównie wyraźnie przeztemperaturę się odznaczają, pochodzi to ztąd, żeich wpływ w niektórych mieyscach, przez nie-pogodę i inne fenomena elektryczne jest wstrzy-mywany. W Cumana, słońce przez dni 109czyli 1275 godzin (od 28 października do 14 lu-tego następnego roku) zostaje niżey jak równik,a jednak w tym czasie maximum nie przecho-dzi 33°55'. Opóźnienie biegu słonecznego za zbli-żeniem się do zwrotników, podwyższa ciepłomieysc odległych od równika, a szczególniey po-łożonych na granicy strefy gorącey i umiarko-waney. Bliżey zwrotników, np. w Havannie(23°9' szerokości), słońce potrzebuje 24 dni doprzeyścia jednego stopnia z każdey strony zenitu;a pod równikiem, potrzebuje na to dni tylko 5.W Paryżu (48°50' szerokości), gdzie się słońcezimą na 17°42' oddala, latem ma pochyłość 64°38'.Ztąd nayciepleysza pora trwa od 1 maja do 22sierpnia, przez 103 dni, czyli 1422 godziny,tak prawie, jak druga pora roku w Cumana.Porównywając Paryż z Havanną, postrzega się,iż w Paryżu od 26 marca do 17 września (175dni, czyli 2407 godzin) słońce tak wysoko sięwznosi, jak w drugjey porze roku pod zwrótni-kiem Raka. W tym przeciągu czasu, naygorętszymiesiąc jest lipiec, podług obrachunku w obser-watoryum Paryzkiem od 1806 do 1820; średniabowiem temperatura jest 18°,6; kiedy tym czasemw Cumana i w Havannie, gdy w pierwszémmeyscu na 56°,5' a w drugiem na 43°,23' słońcesię pochyliło, nayzimnieyszy miesiąc, mimo
|225|dłuższe nocy, w Cumana jeszcze 26°,2 a w Ha-vannie 21°,2 średniey temperatury okazuje.We wszystkich strefach, temperatura jedney po-ry roku, modyfikuje się temperaturą pory po-przedzającey. Przy zwrótnikach, mniey są zna-czne zniżenia temperatury, gdyż ziemia w po-przedzających miesiącach, wiele ciepła środko-wego rozwinęła, które odpowiada, na termome-trze stustopniowym, w Cumami 27°, w Ha-vannie 25°,5.
Z wymienionych tu wszystkich postrzeżeń,zdaje mi się niepodobną, ażeby temperatura podrównikiem, dochodzić mogła do 29°,2; jak toprzyjął uczony i szanowny autor traktatu o astro-nomiczném łamaniu się promieni. Już P. deBèze, pierwszy wędrownik, który odbywał po-dróż w godzinach dnia nayzimnieyszych i nay-gorętszych, w r. 1686 i 1699, porównywającSiam, Malakkę i Batawią, znalazł, „że ciepło nie-większe jest pod równikiem, jak pod 14° szero-kości.” Musi atoli bydź tam różnica, lecz bar-dzo mała, i ta przez wpływ rozmaitych przy-czyn, znosi się w średniey temperaturze mieyscrozmaitych. Zebrane do tychczas postrzeżenia, niedają nam miary na średnią temperaturę, mię-dzy równikiem a szerokością Cumany. M. S.
(*) Poggendorff’s Annalen der Physik und Chemie VIII Bd.St. II. p. 165 1826.|217|ba? pytanie to niedawno przez P. Atkinson wdrugim tomie Tratisactions of the Astronomi-cal Society of London (p. 137—183) roztrzą-sane,wiele głębokich uwag nad ważnieyszemi pun-ktami meteorologii zawiera. Uczony autor starasię wyprowadzić z moich postrzeżeń przez ści-sły rachunek, iż średnia temperatura równika,jest około 29°,2 wedle termometru stustopnio-wego (84°,5 F.), a nie 27°,5 C. (81°,5 F.), ja-kem był przyjął w mojem dziele pod tytułem:Essai sur les lignes isothermes. Kirwan, prze-stał na naznaczeniu 28°,8; a Brewster w swoichformułach klimatologicznych na 28°,2 (Edimb.Journ. of scienc. 1826. N.7.p. 180). Gdy idzie o wynalezienie średniey tempera-tury strefy równikowey, która całą kulę ziem-ską opasuje, i równoleżnikami 3° N. i 3° S. (*)jest ograniczona, potrzeba naprzód dóyść tempe-ratury morza pod równikiem; w tey bowiemstrefie, szósta tylko część obwodu kuli ziemskieynależy do lądu stałego. średnia temperatura mo-rza, w granicach dopiero wytkniętych zawarta,w ogólności jest między 26°,8 a 28°,6. Mówię,w ogólności, gdyż tu i ówdzie natrafiają się wtychże granicach maxima, ograniczone strefamizaledwie jednego stopnia, a których temperaturaw rozmaitey długości, podnosi się do 28°,7 i29°,3. Ostatnią temperaturę, którą, na oceaniespokoynym za zbyt wysoką uważać można, obser-wowałem naprzód ze strony wschodniey wyspGallopagos, a pożniey baron Dirckinek vonHolmfeld, bardzo światły i wyćwiczony w ma-
(*) N. znaczy szerokość północną, a S. południową.|218|rynarce oficer duński, na moję prośbę wiele ro-bił postrzeżeń termometrycznych pod 2°5' N. sze-rokości i 81°54' długości wschodniey, prawiemiędzy równoleżnikami Punta Guascama, z któ-rych na powierzchnią morza wypada tempera-tura, blisko 30°,6. Te maxima niestosujące siędo równika, postrzegają się już ze strony jego pół-nocney już południowey, często między 2°\( \frac{1}{2} \) i 6°szerokości. Wielkie koło przechodzące przezpunkta, gdzie woda morska jest nayciepleyszą,przecina równik pod kątem, który zdaje się od-mieniać z oddalaniem się słońca. Na oceanie na-wet atlantyckim kilka razy przepływano ze strefypółnocney do południowey, nie obserwując strefywody morskiey naygorętszey, w któreyby ter-mometr stustopniowy 28° przechodził. Maximate, są tam podług Perrinsa 28°,2; podług Chur-ruca: 28°,7; podług Quevedo: 28°6; podługRodmana: 28°,8, a wedle J. Davy: 28°,1. Po-wietrze nad wodami równika, zimnieysze jestod morza na 1\( \frac{1}{2} \) stopnia. Stąd zatém wypada, iżna \( \frac{5}{6} \) obwodu kuli ziemskiey, strefa równikowamorska nie raz może mieć średnią temperaturę28°,5, pomimo, że okazywała nawet, 29°,26.(84°,5 F.) P. Atkinson też przypuszcza (p. 171),iż odmiany części oceanu i stałego lądu, mogązniżać temperaturę równika. Lecz ten uczony,ograniczając się tylko na płazczyznach stałegolądu Ameryki południowey, przyymuje z rozma-itych wniosków teoretycznych na równik, 29°,2do 31° (od 1° N. do 1° S.) Zasadza on swóy wnio-sek na tém, iż już pod 10°27' szerokości w Cu-mana, temperatura średnia wynosi 27°,6, i żewedle przyjętego prawa na przybywanie ciepła |219|od bieguna do równika (w stosunku kwadratówdostaw szerokości) temperatura średnia pod rów-nikiem, przynaymniey większa bydź musi od29°,26.P. Atkinson ma ten wypadek za pewny, redu-kując do powierzchni morza na równiku, różnetemperatury przeze mnie śledzone, na pochyłościKordyllierów, aż do wysokości 5oo sążni. Leczwprowadzając poprawy, które uważa za potrze-bne dla szerokości i proporcyonalnego ubywa-nia temperatury na równinie prostopadłey, nieuważa, jak wątpliwém czynią niektóre z nich,położenie mieysc, na znacznych wyniosłościachlub w małych dolinach. (Trans, of the Astr.Soc. Tom. II. p. 149, 158, 171, 182 i 183). Gdyby się w ogólności zastanowiono nad po-działem ciepła na powierzchni ziemi, i gdyby tousuniono z pod wpływu wszelkich okolicznościmieyscowych (jak np. postaci, koloru i geogno-styczney natury ziemi, blizkości morza, obfi-tości chmur i mgły, i t. d.) znalezionoby, iżtemperatura średnia mieysc rozmaitych, zależy odwpływu południowego wznoszenia się słońca, Towznoszenie się, okazuje razem wysokość i prze-zroczystość części atmosfery, którą promienieprzenikają, nim się do poziomu dostaną; ilośćabsorbowanych lub ogrzewających promieni (któ-ra wzrasta z kąteny wpadania); nareszcie ilośćpromieni, jaką horyzont przyymuje. Prawo Ma-yera, ze wszelkiemi odmianami od 30 lat wpro-wadzonemi, jest empiryczne, tłumaczące feno-mena w ogólności przez przybliżenie i częstokroćsposobem naciąganym, a przeto nie mogącesłużyć do objaśnienia bezpośrednich obserwacyy.Gdyby powierzchnia ziemi> od równika do rów- |220|noleżnika Cumana, była pustynią, podobną doSahary, albo wszędy zaroślami okrytą, jakLlanas Calabazo i Apune, bez wątpienia przy-bywanie temperatury średniey od 10°\( \frac{1}{2} \) szerokości,aż do równika, miałoby mieysce; lecz jest oczy-wistą rzeczą, iż ten wzrost nigdy nie czyni \( \frac{1}{4} \) sto-pnia, na termometrze stustopniowym, P. Arrago,którego głębokie badania rozciągają się do wszyst-kich gałęzi meteorologii, doszedł z mnogich do-świadczeń, iż od prostopadłego wpadania, aż doodległości od zenitu na 20°, ilość złamanego świa-tła prawie jest taź sama. Wynalazł także, iżfotometryczne działanie światła w Paryżu, w sier-pniu, od południa do godziny 3, bardzo mało sięróżni, pomimo odmian w długości drogi którąpromienie przez atmosferę przebiegają. Naznaczając średnią temperaturę na równiku27°\( \frac{1}{2} \), miałem to na celu, aby do właściwey tem-peratury strefy równika (od 3° N. aż do 5° S.)średnią temperaturę Cumana (27°,7) dodawać.Miasto Cumana, otoczone dokoła suchemi pia-skami, pod niebem zawsze pogodném, gdzie lek-kie wyziewy prawie nigdy deszczu nie sprawują,wystawia gorętsze klima, aniżeli inne mieyscaprzyległe, i równie nad powierzchnią morza wy-niesione. Postępując w Ameryce południoweyod Oronoco i Rio Negro ku równikowi, ciepłosię zmnieysza, nie dla wyniosłości ziémi, którajest zbyt wielka od San Carlos, lecz dla la-sów, częstych deszczów, i zawsze prawie pochmur-nego nieba. Szkoda, że wędrownicy nawet nay-gorliwsi, tak mało przyczyniają się do postępumeteorologii, przez rozszerzanie naszych wiado-mości o średniey temperaturze. Nie długo bawiąo |221|w krajach, których klimat poznaćby należała,ledwo mogą przez połowę roku sprawdzać po-strzeżenia innych, a i to, dla braku potrzebnych na-rzędzi, mniey dokładnie. Dla jednostayności fe-nomenów meteorycznych w strefie blizkiey rów-nika, bez wątpienia czas krótki wystarcza nadóyście średniey temperatury w rozmaitych wy-sokościach, nad powierzchnią morza. Ja też szcze-gólniey tem się zatrudniałem; lecz naydokład-nieysze wypadki, jakie mogłem zebrać z robio-nych po dwa razy na dzień obserwacyy, znala-złem w Cumana (*). Prawdziwe wypadki klima-tologiczne w liczbach, mogą bydź otrzymywanetylko przez niektórych obserwatorów, bawiącychsię w różnych mieyscach po lat kilka. Dla tegoto,wzrastająca cywilizacya w Ameryce środkowey,od krainy skalistey, aż do dwóch tysięcy sążnina grzbiecie i pochyłości Kordyllierów, od. rów-noleżnika wyspy Chiloe do wyspy San Fran-cisco w nowey Kalifornii, będzie miała szczę-śliwy wpływ na umiejętności fizyczne. Porównywając to, co przed, czterdziestą latywiedziano o średniey temperaturze strefy rów-nikowey, z tém, co teraz wiemy, dziwić siętrzeba opieszałemu postępowi klimatologii. Dotądwiadoma mi tylko jedna temperatura średnia mię-dzy 3° N. a 3° S., która zdaje się bydź dokładniewynalezioną, w Saint-Louis de Moranham(2°29',5 szer. połud.) w Brezylii, przez Anto-nio Pereira Lago, z obserwacyy w roku 1821robionych trzy razy na dzień, a która dochodzi
(*) Ob Relat. histor. Tom I. p. 411, 547, 631—637, 584; Tom.II. p. 73, 418, 463; Tom. III. p. 314-320, 371—382.|222|27°,4 C. (Annales das Sciencias, das Artese das Letras 1822. T. XVI. pl. 2. p. 55-80).Co jest 0°,3 mniey, jak średnia temperatura wCumana. Pod 10°\( \frac{1}{2} \) szerokości znamy tylkośrednią temperaturę:
| Batawii (6°12' połud. szer.) .. 26°,9 C. |
| Cumany (10°27' północ. szer.) . 27°7. |
| Pondichery (10°55' szer. północ.) ... 29°,6. |
| Madras (13°4' szer. półn.) ....... 26°,9. |
| Manilla (14°36' szer. póln.) ....... 25°,6. |
| Senegal (15°53' szer. półn.) ....... 26°,5. |
| Bombay (18°56' szer. półn.) ....... 26°,7. |
| Macao (22°12' szer. półn.) ....... 23°,3. |
| Rio-Janeiro (22°54' szer. połud.) .... 23°,5. |
| Havanna (23°9' szer. półn.) ...... 25°,7. |
| Maranham (2°29' szer. połud.) .....27°,4. |